مزاج، کیفیتی است در پزشکی باستانی، که همان‌طور که در ذخیره خوارزمشاهی آمده ‌است، از مخلوط شدن عناصر چهارگانه در بدن پیدا می‌شود. عناصرچهارگانه(عناصراربعه)، شامل آب، باد، خاک و آتش هستند.

مزاج و فصول سال:

قدما معتقد بودند که 

بهار، گرم و تر است. در این فصل غلبه مزاج خونی زیاد روی می‌دهد. تغییرات کیفی خون در این فصل ظهوری کامل دارد.

تابستان، گرم و خشک است و هم مزاج صفراء است. از علایم این مزاج، تشنگی است.

پاییز، سردوخشک است و به مزاج سوداء نزدیک است. خشکی پوست از علایم این فصل است.

زمستان، سرد و تر بوده و غلبه بلغم در این فصل زیاد بروز می‌کند. کندی هضم و بیماری سرماخوردگی بیشتر در این فصل دیده می‌شود.

چهار مزاج اصلی عبارت است از : 

1. مزاج گرم و خشک ( صفراوی) 
2. مزاج گرم و تر ( دموی )
3. مزاج سرد و خشک ( سوداوی )
4. مزاج سرد و تر ( بلغمی )

ارتباط بین تغذیه و انواع مزاج:

بدن هر کسی با دریافت یک سری غذاها واکنش مخصوصی از خود نشان می‌دهد. مثلاً شنیده‌ایم که می‌گویند فلان کس با مصرف یک خیار سردی‌اش می‌کند و دیگری با خوردن یک مویز گرمی‌اش می‌کند، یا مثلاً  برخی افراد با خوردن یکی دو عدد خرما جوش می‌زنند اما برخی دیگر با خوردن حتی یک کیلو خرما هم  یک عدد جوش هم نمی‌زنند. این همان ارتباط میان نوع غذاها با ماهیت مزاج ماست که اگر  به درستی رعایت نشود اثرات منفی رعایت نکردن آن، در غالب علائم بیماری بروز می‌کند.

مزاج گرم و خشک یا صفراوی: 

معمولا این افراد از نظر اسکلت بدنی، مفاصل درشتی دارند. دارای پوست خشک، موهای کم‌پشت و چشمان درشت هستند. این مزاج در افراد با گروه خونی AB بیشتر دیده می شود. افراد با مزاج گرم و خشک معمولا افرادی زیرک، رک گو، عاطفی، با حافظه قوی و اشتهای خوب هستند. این افراد معمولا زود عصبانی می شوند و از این شاخه به آن شاخه می‌پرند. آن‌ها از نظر فعالیت فیزیکی فعال و از نظر فعالیت‌های ذهنی دقیق و منظم هستند. این افراد شرایط گرم و خشک را به سختی تحمل می کنند و حدودا  ۵ تا ۶ ساعت خواب روزانه برای آن‌ها کافی است.                    

 توصیه تغذیه ای برای مزاج گرم و خشک: 

غذاهای چرب و شیرین برای این افراد مضر است. این غذاها ممکن است اختلالات صفراوی در بدن ایجاد کنند .مصرف غذاهای سرد، مثل میوه‌ها ، برنج سفید و آب زرشک برای این گروه مناسب است.

مزاج گرم وتر یا دموی:  

این مراج در افراد با گروه خونی O بیشتر دیده می شود. این افراد معمولا دارای بدن تنومند و توپر، استخوان‌بندی درشت و عضلانی، پوست نرم و متعادل هستند. بدن آن‌ها گرم و رنگ پوست آن‌ها مایل به قرمز می باشد. دارای موهای ضخیم، پرپشت و نسبتا چرب هستند و مویرگ‌های آن‌ها برجسته به نظر می رسد. این افراد، شخصیت متقاعدکننده، دوستانه، منعطف، شاد، بذله‌گو، خیالباف، عاطفی، جسورانه، هیجان زده یا نگران دارند.  حافظه و استقامت فیزیکی نسبتا خوبی دارند و از نظر فعالیت بدنی فعال می باشند. افراد با مزاج گرم و تر، تحمل شرایط گرم و مرطوب برای این افراد مشکل است و خواب آن‌ها عمیق است. خانم‌ها با این مزاج، معمولا قاعدگی‌ دردناک را تجربه می‌کنند.

توصیه تغذیه ای برای مزاج گرم و تر: 

 این افراد بهتر است از پرخوری پرهیز کنند. غذاهای سرخ کرده و حجیم برای این گروه توصیه نمی‌شود. نوشیدن زیاد آب، مصرف محصولات حاوی جو، انار و غذاهای خام برای این گروه مناسب است.

مزاج سرد و تر یا بلغمی : 

این مزاج در افراد با گروه خونی B بیشتر دیده می شود. این افراد معمولا از نظر استخوان‌بندی درشت بوده و استعداد اضافه وزن دارند. استخوان‌بندی آن‌ها به درشتی افراد با مزاج گرم و تر نیست، اما ویژگی اصلی آن‌ها افزایش توده چربی بدن و چاقی می باشد. دارای پوست سرد، مرطوب و نرم هستند، رنگ پوست آن‌ها روشن است و موهای نازک، روشن و چرب، چشم‌هایی درشت و تن صدای پایینی دارند. شخصیت این افراد آرام است و شنونده‌های خوبی هستند. از نظر احساسی، ترسو و خجالتی بوده اما اعتماد به نفس بالایی دارند. اشتهای آن‌ها ثابت و معمولی است، می‌توانند وعده‌های غذایی خود را به راحتی حذف کنند و احساس تشنگی  می‌کنند. از نظر فیزیکی استقامت ندارند و فعالیت ذهنی آن‌ها آهسته است. افراد با این مزاج،برای این افراد تحمل شرایط سرد و مرطوب سخت بوده، کم عرق می‌کنند، خواب آن‌ها سنگین است و ۸ ساعت یا ساعات بیشتری برای خوابیدن  احتیاج دارند.

توصبه تغذیه ای برای مزاج سرد و تر: 

مواد غذایی  شامل گوشت بره، انجیر و گلابی و عسل و بادام برای این افراد مفید است. 

مزاج سرد و خشک یا سوداوی: 

این مزاج بیشتر در افراد با گروه خونی A دیده میشود. افراد با مزاج سرد و خشک، بدن استخوانی و باریک اندام و مفاصل کوچک و لاغر دارند. دارای پوست سرد، خشک و بافت زبر هستند. موهای نازک، تیره و خشک، چشم‌های نسبتا کوچک و صدای ملایم دارند اما سریع صحبت می‌کنند. افراد با مزاج سرد و خشک افرادی متفکر، اهل مدیریت و تفکر هنری، بلندپرواز، تحلیل‌گر و کمال‌گرا هستند.حافظه کوتاه مدت خوبی دارند. اشتهای آن‌ها متغیر است. از نظر فعالیت‌های فیزیکی  مرتب، منظم و فعال هستند. از نظر روحی حالت بی‌قراری دارند و حساس  هستند. افراد با این مزاج دارای قدرت تصور بالایی بوده و شرایط سرد و خشک را نمی‌توانند تحمل کنند. زیاد عرق نمی‌کنند و تمایل به بی‌خوابی دارند. زنان با این مزاج، در طول دوره قاعدگی افسردگی را تجربه می‌کنند.

توصیه تغذیه ای برای مزاج سرد و خشک: 

غذاهای مضر برای سوداوی ها،  غذاهای شور، ماست و پنیر و … می باشد. غذاهای مفید برای سوداوی ها شامل غذاهایی با طبع گرم مثل دارچین و زنجبیل، گوشت ماکیان، عسل و خرما می‌باشد.